Page 91 - ThammaThuanKrasae

ฌานและนิวรณ์
ท าให้จิตสงบเข้าสู่องค์แห่งปฐมฌาน (รูปฌาน ๑) ซึ่งประกอบด้วยองค์ ๕

คือ

๑. วิตก คือ การยกจิตขึ้นสู่อารมณ์ในการท ารูปฌานที่ ๑ วิตก

ได้มาจากการก าหนดระลึกนึกถึงอารมณ์ อัปปนาสมาธิที่ได้หน่วงขึ้นมา

ตามฐานลมต่างๆ จนได้สมถนิมิต แล่นขึ้นสู่จิตได้ส าเร็จ

๒. วิจาร คือ การประคองอารมณ์ที่วิตกได้ ท าไว้จนเกิดความ

สงบ ไม่ให้หลุดจากอารมณ์ที่ก าหนด (วิตก เปรียบเหมือนมือจับยกของ

วิจาร หมายถึงการประคองไม่ให้หลุดหรือตกลงไป)

๓. ปีติ ความปลาบปลื้มยินดี (ขณิกาปีติ) เมื่อวิตกได้ท าหน้าที่

ระลึกยกจิตขึ้นสู่อารมณ์ และวิจารก็ท าหน้าที่ประคองอารมณ์ให้จิตตั้ง

มั่นอยู่ในปฐมฌาน ย่อมเกิดปีติความปลาบปลื้มในความส าเร็จ ปีติที่ได้นี้

ยังไม่ใช่ปีติในทุติยฌาน (รูปฌาน ๒) ซึ่งหมายถึงผรณาปีติ

๔. สุข หมายถึง ความสุขใจ คือขณะก าลังก าหนดยกจิตขึ้นสู่

อารมณ์ และประคองจิตให้ตั้งอยู่ในอารมณ์ได้ส าเร็จ จะเกิดความปลาบ

ปลื้ม ปีติก็ย่อมรู้สึกเป็นสุขใจ ซึ่งเกิดจากความสงบจากนิวรณ์

ปีติ และสุข มีสภาวะที่ใกล้เคียงกัน กล่าวคือปีติความปลาบปลื้ม

ใจ ส่วนสุขคือการเสวยอารมณ์ที่ได้ประสบแล้ว

ปีติมีในที่ใดก็มีสุขแอบแฝงอยู่ แต่สุขมีในที่ใดปีติอาจไม่มีก็ได้

ท่านจึงสงเคราะห์ปีติไว้ในสังขารขันธ์ ส่วนสุขสงเคราะห์ไว้ในเวทนาขันธ์

๖๗