การเดินจงกรม

การปฏิบัติวิปัสสนาสมาธิ ของพระพุทธเจ้านั้น ต้องเดินจงกรมก่อนนั่งสมาธิทุกครั้ง
ถ้าจะนั่งสมาธิ ๕ นาที ต้องเดินจงกรมก่อน ๕ นาที
ถ้าจะนั่งสมาธิ ๑๕ นาที ต้องเดินจงกรมก่อน ๑๕ นาที
ถ้าจะนั่งสมาธิ ๓๐ นาที ต้องเดินจงกรมก่อน ๓๐ นาที
ถ้าจะนั่งสมาธิ ๑ ชั่วโมง ต้องเดินจงกรมก่อน ๑ ชั่วโมง

ที่ประเทศอินเดีย มีที่เดินจงกรมอยู่ใกล้คันธกุฎีของพระพุทธเจ้า ในวัดเชตวันมหาวิหาร ซึ่งแสดงว่าวิชาวิปัสสนาสมาธิ มีการเดินจงกรมแน่นอน และข้างๆเจดีย์พุทธคยาก็มีที่เดินจงกรมของพระพุทธองค์

ประโยชน์ของการเดินจงกรม

พระพุทธเจ้าตรัสไว้ในคัมภีร์พระไตรปิฎกว่า การเดินจงกรมมีประโยชน์ ๕ ประการ คือ

๑. ทำให้การเดินทางอดทนมาก
๒. ทำให้มีความพากเพียรดี
๓. ทำให้มีอาพาธแต่น้อย
๔. ทำให้ฃ่วยย่อยอาหาร
๕. ทำให้สมาธิตั้งมั่นอยู่ได้นาน

ก่อนเดินจงกรม ให้ยืนตัวตรง อย่าก้มหน้าดูเท้า 
๑. ให้ทอดสายตาไปข้างหน้าประมาณ ๔ ศอก 
๒. มือทั้งสองไขว้ข้างหน้า หรือไขว้ไว้ข้างหลัง ตามแต่สะดวก

๓. ให้ภาวนาในใจว่า “ยืน – หนอ” (๕ ครั้ง) ให้หลับตา ทำความรู้สึก มโนวาดภาพร่างกายของเรากำลังยืนอยู่

• ๑. เริ่มจากทำความรู้สึกที่กลางกระหม่อมศีรษะ กำหนดภาวนาว่า "ยืน..." ลงมาถึงฝ่าเท้า เมื่อสุดฝ่าเท้า ภาวนาว่า "หนอ..."
• ๒. ต่อมากำหนดที่ฝ่าเท้า ภาวนาว่า "ยืน..." กลับขึ้นไปศีรษะ ภาวนาว่า "หนอ..."

• ๓. ภาวนากลับไปมาอย่างนี้ ๕ ครั้ง

๔. จากนั้นให้ภาวนาในใจว่า “อยากเดิน – หนอ” (๕ ครั้ง)
๕. เริ่มเดินจงกรมระยะที่ ๑ โดยภาวนา ขวาย่างหนอ – ซ้ายย่างหนอ เดินตามที่เรากำหนดเวลาไว้

การเดินจงกรมระยะที่ ๑

การเดินมีจังหวะ ๑ มี ๑ หนอ

• เมื่อจะก้าวเท้าขวา ให้จิตมาสัมผัสที่ฝ่าเท้าขวา ให้ภาวนาในใจว่า “ขวา” เตรียมตัวไว้ยังไม่ก้าว
• เมื่อก้าวเท้าขวาออกไป ให้ภาวนาในใจว่า “ย่าง” เมื่อวางแผ่นเท้าขวาจดพื้น ให้ภาวนาว่า “หนอ” (ให้กำหนดจิตตามฝ่าเท้าขวาที่ กำลังย่างและเหยียบ ตลอด)
• เมื่อจะก้าวเท้าซ้าย ให้จิตมาสัมผัสที่ฝ่าเท้าซ้าย ให้ภาวนาในใจว่า “ซ้าย” เตรียมตัวไว้ยังไม่ก้าว
• เมื่อก้าวเท้าซ้ายออกไป ให้ภาวนาในใจว่า “ย่าง” เมื่อวางแผ่นเท้าซ้ายจดพื้น ให้ภาวนาในใจว่า ”หนอ”
• เมื่อเดินไปสุดฝาห้อง หรือสุดระยะทางที่กำหนดไว้ให้หยุด แล้วภาวนาว่า “ยืน – หนอ” (๕ ครั้ง) ตามด้วย “อยากกลับ – หนอ” (๕ ครั้ง)
• จากนั้นให้กลับตัว โดยภาวนาว่า "กลับหนอ" ดังนี้
  • การกลับตัว ให้หมุนกลับทางขวา
  • โดยยกปลายเท้าขวาแล้วหมุนตัวด้วยส้นเท้าขวาพร้อมกับภาวนาในใจว่า “กลับ...” ให้จิตมาสัมผัสที่ฝ่าเท้าขวาตลอด
  • หมุนเท้าขวาไปหยุดในระยะประมาณ ๑ ฝ่ามือ วางเท้าสัมผัสพื้น ภาวนาว่า “หนอ”
  • ต่อมากำหนอให้จิตมาสัมผัสที่ฝ่าเท้าซ้าย
  • ยกเท้าซ้ายเพื่อมาชิดกับเท้าขวา พร้อมกับภาวนาในใจว่า “กลับ...”
  • วางเท้าซ้ายลงพื้น พร้อมกับภาวนาในใจว่า “หนอ”
  • ให้ทำการกลับ ไปเรื่อยๆ ได้ ๔ คู่ ๘ ครั้ง ไปจนกว่าจะหมุนกลับไปตรงกับทิศทางที่เราเดินมา
  • รูปตัวอย่างการกลับ 

	ครั้งที่ ๑ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าขวา พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. หมุนเท้าขวาไปหยุดในระยะประมาณ ๑ ฝ่ามือ ๓. วางเท้าสัมผัสพื้น ภาวนาว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๒ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าซ้าย พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. ยกเท้าซ้ายเพื่อมาชิดกับเท้าขวา ๓. วางเท้าซ้ายลงพื้น พร้อมกับภาวนาในใจว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๓ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าขวา พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. หมุนเท้าขวาอีก ไปหยุดในระยะประมาณ ๑ ฝ่ามือ ๓. วางเท้าสัมผัสพื้น ภาวนาว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๔ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าซ้าย พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. ยกเท้าซ้ายเพื่อมาชิดกับเท้าขวา ๓. วางเท้าซ้ายลงพื้น พร้อมกับภาวนาในใจว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๕ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าขวา พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. หมุนเท้าขวาอีก ไปหยุดในระยะประมาณ ๑ ฝ่ามือ ๓. วางเท้าสัมผัสพื้น ภาวนาว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๖ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าซ้าย พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. ยกเท้าซ้ายเพื่อมาชิดกับเท้าขวา ๓. วางเท้าซ้ายลงพื้น พร้อมกับภาวนาในใจว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๗ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าขวา พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. หมุนเท้าขวาอีก ไปหยุดในระยะประมาณ ๑ ฝ่ามือ ๓. วางเท้าสัมผัสพื้น ภาวนาว่า “หนอ”
	ครั้งที่ ๘ ๑. รู้สึกที่ฝ่าเท้าซ้าย พร้อมกับภาวนาว่า "กลับ..." ๒. ยกเท้าซ้ายเพื่อมาชิดกับเท้าขวา ๓. วางเท้าซ้ายลงพื้น พร้อมกับภาวนาในใจว่า “หนอ”

 เมื่อกลับมาได้แล้ว ก่อนจะเดินจงกรม ให้ภาวนาว่า “ยืน – หนอ” (๕ ครั้ง)

• ตามด้วย “อยากเดิน – หนอ” (๕ ครั้ง)

• จากนั้นก็ให้เดินจงกรม กลับไปมาจนครบเวลาที่กำหนดไว้ ระยะทางการเดินยาว ๖ ก้าวก็พอ หรือระยะจากฝาห้องถึงฝาห้อง หรือระยะจากหัวเตียงถึงปลายเตียงก็พอ

การเดินจังหวะ ๑ จึงภาวนาในใจว่า “ขวาย่าง – หนอ” “ซ้ายย่าง – หนอ” 
การเดินจงกรม ไม่เดินเฉพาะกายต้องเดินให้พร้อมกันทั้งกายและใจ ขณะที่เดินจิตของผู้เดินจะต้องอยู่ที่เท้าเสมอจิตก็ตามการย่างไปด้วย